بیش فعالی چیست؟
ADHD یا اختلال نقص توجه / بیش‌فعالی ، یک وضعیت عصبی-رشدی است که در دوران کودکی شروع می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. این اختلال بر تمرکز، کنترل خود (واکنش‌های ناگهانی)، و سطح فعالیت کودک تأثیر می‌گذارد.
سه مدل اصلی اختلال نقص توجه / بیش فعالی (ADHD)
- بیش‌فعال/تکانشی
کودک بسیار پرتحرک، بی‌قرار، و ناتوان در صبر کردن یا کنترل رفتارش است. - بی‌توجه
کودک تمرکز کافی ندارد، به‌راحتی حواسش پرت می‌شود، وسایلش را گم می‌کند و کارها را ناتمام می‌گذارد. - ترکیبی (شایع‌ترین)
کودک هم مشکلات توجه دارد و هم بیش‌فعالی و رفتارهای تکانشی از خود نشان می‌دهد.
علائم رایج بیش فعالی در کودکان:
علائم بی‌توجهی:
- فراموش‌کاری زیاد
- مشکل در پیگیری دستورالعمل‌ها
- ناتوانی در تمرکز طولانی مدت
- حواس‌پرتی با کوچک‌ترین محرک
علائم بیش‌فعالی/تکانش‌گری:
- حرکت زیاد و بی‌قرار بودن
- زیاد صحبت کردن
- پریدن وسط حرف دیگران
ناتوانی در منتظر ماندن نوبت
توجه: این علائم باید مدت‌دار، مکرر و تأثیرگذار بر عملکرد کودک باشند تا تشخیص ADHD داده شود.
علت بیش فعالی چیست؟
ADHD ناشی از ترکیبی از عوامل است، از جمله:
- ژنتیک (ارثی بودن)
- عوامل دوران بارداری (مانند مصرف الکل یا سیگار)
- تولد زودرس یا وزن کم هنگام تولد
بیش فعالی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
- توسط روانشناس کودک، روان‌پزشک یا متخصص رشد و رفتار کودک
- معمولاً از طریق گفت‌وگو با والدین، معلمان، پرسشنامه‌های رفتاری، و مشاهده کودک
- آزمایش فیزیکی برای رد سایر مشکلات احتمالی
والدین چه کارهایی می‌توانند برای بهبود شرایط کودک بیش فعال انجام دهند؟
- روتین ثابت داشته باشید (برنامه خواب، درس، بازی، غذا)
- وظایف را ساده و قابل فهم کنید (دستورهای ساده، مرحله‌به‌مرحله)
- تشویق و تقویت مثبت (برای هر رفتار خوب، تحسین یا پاداش بدهید)
- از تنبیه شدید خودداری کنید (باعث تشدید رفتارهای منفی می‌شود)
- محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی ایجاد کنید (مخصوصاً هنگام انجام تکالیف)
درمان‌های بیش فعالی:
- رفتاردرمانی (اولین انتخاب برای کودکان زیر ۶ سال)
- آموزش مهارت‌های کنترل رفتار
- همکاری با والدین و معلمان برای مدیریت بهتر کودک
- دارودرمانی (مانند ریتالین یا آدرال)
- معمولاً برای کودکان بالای ۶ سال استفاده می‌شود
- باید توسط روان‌پزشک تجویز شود
- درمان ترکیبی (رفتاردرمانی + دارو)
- مؤثرترین روش برای بسیاری از کودکان
حمایت عاطفی والدین بسیار مهم است
کودکان مبتلا به ADHD معمولاً اعتمادبه‌نفس پایینی دارند، زیاد سرزنش می‌شوند، و احساس متفاوت بودن می‌کنند. با درک، صبر، و حمایت عاطفی می‌توانید مسیر رشد سالم‌تری برایشان فراهم کنید.
زمان تشخیص ADHD
تشخیص بیش فعالی معمولاً از سن ۴ تا ۶ سالگی به بعد امکان‌پذیر است، ولی تشخیص دقیق‌تر و مطمئن‌تر اغلب در سن مدرسه (حدود ۶ تا ۷ سالگی) انجام می‌شود. دلیل این موضوع این است که:
چرا تشخیص زودتر از ۴ سال دشوار است؟
- کودکان خردسال (زیر ۴ سال) به‌طور طبیعی رفتارهایی مثل بی‌قراری، تمرکز کم یا بازی زیاد دارند که شبیه علائم ADHD هستند، اما لزوماً نشانه اختلال نیستند.
- در این سن، رفتار کودک هنوز در حال شکل‌گیری است و تفاوت‌های رشدی بین کودکان زیاد است.
چه زمانی والدین باید نگران باشند؟
اگر فرزندتان:
- بسیار بی‌قرارتر از هم‌سن‌وسال‌های خود است،
- در تمرکز، پیروی از دستورالعمل‌ها، یا انجام فعالیت‌های روزمره به‌طور چشمگیری مشکل دارد،
- این رفتارها در خانه، مهدکودک، و با همسالان دیده می‌شود (یعنی فقط مربوط به یک مکان خاص نیست)
بهترین سن برای تشخیص رسمی:
- ۶ سالگی به بالا، زمانی‌ست که کودک وارد مدرسه می‌شود و نیاز به تمرکز، نشستن در کلاس، و انجام تکالیف دارد.
در این سن، تفاوت رفتاری کودک با هم‌سن‌وسالانش بهتر قابل مشاهده و مقایسه است.
با چه اختلالاتی ممکنه اشتباه گرفته بشه؟
بیش فعالی گاهی با اختلالاتی مثل اضطراب، افسردگی، اختلال یادگیری، اوتیسم، دوقطبی، یا کم‌خوابی اشتباه گرفته می‌شود، چون همه‌ی این اختلالات می‌توانند باعث بی‌قراری، حواس‌پرتی یا مشکلات رفتاری شوند. تفاوت اصلی در ریشه‌ی علائم، مدت، و موقعیت های بروز آن‌هاست. برای تشخیص دقیق، ارزیابی کامل روان‌شناختی توسط متخصص ضروری‌ست.
چکیده مقاله:
بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی-رشدی است که معمولاً از کودکی آغاز می‌شود و بر تمرکز، کنترل رفتار و میزان فعالیت کودک تأثیر می‌گذارد. این اختلال در سه نوع بی‌توجه، بیش‌فعال/تکانشی و ترکیبی بروز می‌کند. علائم آن شامل حواس‌پرتی، بی‌قراری، پرحرفی و مشکل در پیروی از دستورالعمل‌هاست و باید مداوم، گسترده و اثرگذار باشند تا به‌عنوان اختلال تشخیص داده شوند. علت آن معمولاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بارداری پرخطر یا تولد زودرس است. تشخیص دقیق نیاز به ارزیابی روان‌شناختی دارد و معمولاً از ۶ سالگی به بعد انجام می‌شود. درمان شامل رفتاردرمانی، دارودرمانی یا ترکیبی از هر دو است، و حمایت والدین نقش کلیدی در بهبود شرایط کودک دارد.
منابع:
https://www.apa.org/search?query=adhd
https://www.psychologytoday.com/us/basics/adhd/treatment-of-adhd
