ترس کودک بخشی طبیعی و نرمال از رشد روانی و هیجانی اوست. در هر مرحله از رشد، کودکان ممکن است با ترس‌های خاصی روبه‌رو شوند که معمولاً با بزرگ‌تر شدن و افزایش درک آن‌ها کاهش می‌یابد. شناخت انواع ترس‌های کودک و راهکارهای مقابله با آن‌ها به والدین کمک می‌کند تا در مسیر رشد فرزندشان آرامش بیشتری داشته باشند.
برخی از شایع‌ترین علت های ترس کودک:
ترس کودک از جدایی
- این نوع از ترس‌های کودک در سنین ۶ ماهگی تا حدود ۳ سالگی شایع است.
- کودک از جدا شدن از والدین یا مراقبان اصلی می‌ترسد.
- نشانه‌ها: گریه، بی‌قراری، چسبیدن به والد، نرفتن به مهد یا مدرسه.
- راهکار: تحت نظارت خودتان به او فعالیت‌هایی برای دور شدن از شما بدهید. مثلاً از او بخواهید در یک مهمانی از میزبان درخواست آب کند. به تدریج این فعالیت‌ها را پیچیده‌تر کنید.
ترس کودک از تاریکی
- یکی از رایج‌ترین ترس‌های کودک در سنین ۲ تا ۶ سالگی است.
- کودک ممکن است نگران وجود “هیولا”، “اشباح” یا موجودات خیالی در تاریکی باشد.
- راهکار: استفاده از چراغ خواب کم‌نور یا همراهی والدین هنگام شروع خواب می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
ترس کودک از صداهای بلند
- ترس‌های کودک از صداهای بلند مانند رعد و برق، جاروبرقی، آتش‌بازی یا آژیر آمبولانس معمولاً در نوزادی و اوایل کودکی دیده می‌شود.
- راهکار: این ترس‌ها با گذشت زمان و مواجهه تدریجی کاهش می‌یابد. مثلاً اگر کودک از جاروبرقی می‌ترسد ابتدا اجازه دهید آن را در حالت خاموش لمس کند، سپس در فاصله دور روشنش کنید و به‌مرور فاصله را کمتر کنید. این مواجهه تدریجی کمک می‌کند کودک ترس‌های خود را مدیریت کند.
ترس کودک از حیوانات
- یکی دیگر از ترس‌های کودک مربوط به حیواناتی مانند سگ‌ها، زنبورها یا حشرات است.
- گاهی این ترس ناشی از تجربه منفی قبلی یا الگوبرداری از ترس دیگران است.
- راهکار: با کتاب‌ها و ویدئوهای آموزشی درباره حیوانات به کودک اطلاعات بدهید.
ترس کودک از آسیب بدنی یا مرگ
- این نوع ترس‌های کودک بیشتر در دوران دبستان دیده می‌شود.
- کودک ممکن است نگران تصادف، بیمار شدن یا از دست دادن والدین باشد.
- راهکار: دادن اطلاعات اطمینان‌بخش، افزایش فعالیت‌های بدنی و تخلیه هیجانی از طریق نقاشی و بازی‌های آرامش‌بخش.
ترس کودک از مدرسه
- از رایج‌ترین ترس‌های کودک در سنین مدرسه است: مانند ترس از امتحان، پاسخ دادن در کلاس، نمره نگرفتن یا قلدری.
- این ترس‌ها می‌تواند با اضطراب اجتماعی یا ترس از شکست همراه باشد.
- راهکار: تقویت عزت‌نفس کودک، داشتن روتین صبحگاهی پیش از مدرسه و کمک به رفع نقاط ضعف در فضایی امن.
ترس‌های خیالی و فانتزی کودک
- معمولاً در کودکان ۳ تا ۷ سال دیده می‌شود.
- شامل ترس از هیولا، ارواح، دزد یا «موجود زیر تخت» است.
- راهکار: استفاده از کتاب‌ها مثل من می‌ترسم و منطق کودکانه. برای مثال: «اگر چراغ خوابت را روشن کنی، هیولاها می‌ترسند و می‌روند.»
راهکار فیکولند برای کمک به ترس کودک
یکی از مؤثرترین شیوه‌ها برای کاهش ترس‌های کودک استفاده از کتاب‌هایی است که ترس را نه به‌عنوان یک ضعف، بلکه به‌عنوان یک هیجان درونی طبیعی معرفی می‌کنند. این رویکرد به کودک کمک می‌کند تا بتواند احساساتش را بهتر درک کرده و به‌تدریج راه‌های کنترل آن را یاد بگیرد.
مطالعات روانشناسی رشد نشان می‌دهد که کتاب‌خوانی مشترک میان والد و کودک، علاوه بر تقویت پیوند عاطفی، به کودک امکان می‌دهد با الگوگیری از شخصیت‌های داستانی، راهکارهایی برای غلبه بر ترس‌های خود بیاموزد.
دو نمونه کتاب که در این زمینه بسیار کاربردی هستند عبارتند از:
- کوالایی که دیگه می‌تونه | غلبه بر ترس و کشف توانایی‌ها: این کتاب به کودک نشان می‌دهد چگونه با پذیرش تغییرات و اعتماد به نفس می‌تواند ترس خود را کنار بگذارد.
- قصه خرگوش شجاع: داستانی که کودک را تشویق می‌کند با شجاعت به استقبال موقعیت‌های جدید برود و بر ترس‌های روزمره غلبه کند.
به‌کارگیری چنین ابزارهایی در کنار حمایت عاطفی والدین، به کودک کمک می‌کند تا ترس‌هایش را به فرصت رشد و یادگیری تبدیل کند.
چه زمانی ترس‌های کودک نیاز به مداخله دارد؟
اگر ترس‌های کودک:
- به‌طور مداوم و شدید ادامه پیدا کند،
- مانع فعالیت‌های روزمره (مثل خواب، مدرسه رفتن یا بازی کردن) شود،
- با واکنش‌های شدید مثل حملات پانیک همراه باشد،
- یا با گذر زمان کاهش نیابد،
در این شرایط بهتر است با یک روان‌درمانگر کودک مشورت شود.
منابع:
- روانشناسان تیم فیکولند
- https://www.peacefulparent.com
