لجبازی کودکان به معنای مقاومت در برابر تغییرات در رفتار و سبک زندگی آن‌هاست. این کودکان معمولاً تمایلی به پذیرش تغییرات خواسته‌شده ندارند و بر رفتارها و تصمیم‌های خود پافشاری می‌کنند، بدون توجه به دلایل یا منطق پشت این تغییرات. به‌عنوان مثال، ممکن است از خوردن غذایی خاص امتناع کنند یا در انتخاب لباس مناسب مخالفت نشان دهند.
لجبازی کودکان چه علتی دارد و در چه سنی بیشتر دیده می‌شود؟
لجبازی کودکان علت‌های مختلفی دارد، که در ادامه این مقاله از فیکولند به توضیح هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:
1- کشف استقلال
یکی از مهم‌ترین دلایل لجبازی در کودکان، نیاز آن‌ها به استقلال و خودمختاری است. کودکان از سن ۲ سالگی به بعد، شروع به درک این موضوع می‌کنند که فردی مستقل از والدین خود هستند. آن‌ها می‌خواهند تصمیم بگیرند، انتخاب کنند و احساس کنترل بر زندگی خود داشته باشند.
به همین دلیل، ممکن است در برابر دستورات ساده‌ای مانند “لباست را بپوش” یا “دستت را بشور” مقاومت نشان دهند و لجبازی کنند، چون می‌خواهند نشان دهند که خودشان می‌توانند تصمیم بگیرند.
مثال:
✅ مادری از کودک دو ساله‌اش می‌خواهد که کفشش را بپوشد، اما او مخالفت می‌کند و پابرهنه بیرون می‌رود. این رفتار نشان‌دهنده میل او به استقلال است.
✅ راهکار:
به کودک حق انتخاب بدهید. مثلاً بپرسید: “می‌خواهی کفش قرمزت را بپوشی یا آبی؟” این کار باعث می‌شود کودک احساس کند کنترل در دست خودش است.
2- آزمون مرزها و قوانین
کودکان دائماً در حال یادگیری قوانین و محدودیت‌های دنیای اطراف خود هستند. آن‌ها می‌خواهند بفهمند که تا چه حد می‌توانند خواسته‌های خود را پیش ببرند و چه موقع باید متوقف شوند.
🔹کودک از طریق لجبازی، مرزهای والدین و دیگران را امتحان می‌کند. مثلاً اگر پدر و مادر یک‌بار در برابر گریه‌هایش تسلیم شوند و چیزی را که نمی‌خواستند بدهند، کودک یاد می‌گیرد که می‌تواند با مقاومت و لجبازی، به خواسته‌هایش برسد.
🔹 مثال:
✅ کودکی که می‌داند قبل از خواب نباید شکلات بخورد، اما بارها و بارها اصرار می‌کند تا ببیند والدینش تسلیم می‌شوند یا نه.
✅ راهکار:
✔ قوانین و محدودیت‌ها را به‌طور ثابت و مشخص تعیین کنید.
✔ اگر نه می‌گویید، پای حرف خود بمانید و تسلیم نشوید.
✔ به کودک توضیح دهید که چرا این قانون وجود دارد. مثلاً بگویید: “اگر قبل از خواب شکلات بخوری، دندانت خراب می‌شود.”
3- ابراز احساسات و ناتوانی در بیان آن‌ها
🔹 کودکان ممکن است به دلیل ناتوانی در بیان احساسات خود، لجبازی کنند. وقتی کودک نتواند احساسات یا خواسته‌هایش را به درستی بیان کند، ممکن است از لجبازی به‌عنوان راهی برای نشان دادن ناراحتی، عصبانیت یا ناامیدی استفاده کند. این نوع رفتار به‌ویژه در کودکانی که هنوز در حال یادگیری نحوه ابراز احساسات خود هستند، شایع است.
🔹 مثال:
✅ کودکی که از چیزی ناراحت است اما نمی‌تواند احساسش را بیان کند، ممکن است ناگهان در برابر انجام کاری که همیشه انجام می‌داده، مقاومت کند.
✅ راهکار:
✔ احساسات کودک را شناسایی کنید و به او کمک کنید آن‌ها را نام ببرد. مثلاً بگویید: “به نظر می‌رسد که عصبانی هستی، دوست داری درباره‌اش صحبت کنیم؟”
✔ به کودک اجازه دهید احساساتش را به روش‌های مناسب، مانند نقاشی یا بازی، تخلیه کند.
4-جلب توجه والدین
🔹 لجبازی در کودکان گاهی برای جلب توجه والدین یا اطرافیان انجام می‌شود. زمانی که کودک احساس کند که توجه کافی دریافت نمی‌کند، ممکن است با رفتارهای لجبازانه تلاش کند تا توجه جلب کند. این رفتار می‌تواند به‌ویژه در خانواده‌های پرمشغله که توجه والدین به کودک محدود است، بیشتر مشاهده شود.
🔹 حتی اگر واکنش والدین به این رفتارها منفی باشد، باز هم کودک حس می‌کند که مورد توجه قرار گرفته است. به همین دلیل، بعضی از کودکان عمداً رفتارهایی انجام می‌دهند که باعث عصبانیت والدین شود، چون این کار برایشان بهتر از نادیده گرفته شدن است.
🔹 مثال:
✅ کودکی که مادرش مدتی است مشغول کارهای خانه است، ممکن است عمداً اسباب‌بازی‌هایش را پرت کند یا با خواهر و برادرش دعوا کند تا توجه مادر را جلب کند.
✅ راهکار:
✔ قبل از اینکه کودک مجبور شود از طریق لجبازی توجه شما را جلب کند، به او توجه مثبت بدهید. مثلاً چند دقیقه‌ای را به بازی یا صحبت با او اختصاص دهید.
✔ وقتی رفتار خوبی دارد، او را تشویق کنید تا بداند که برای جلب توجه نیازی به رفتارهای منفی ندارد.
5-خستگی، گرسنگی و نداشتن احساس کنترل
🔹 کودکان هنوز مهارت‌های کنترل احساسات خود را کامل نکرده‌اند، بنابراین وقتی گرسنه، خسته یا تحت فشار باشند، بیشتر لجبازی می‌کنند.
🔹 وقتی کودک احساس کند که کنترلی بر شرایط ندارد، ممکن است با مقاومت و مخالفت واکنش نشان دهد.
🔹 مثال:
✅ کودکی که تمام روز مشغول بازی بوده و خسته شده است، هنگام خوابیدن گریه می‌کند و لجبازی می‌کند.
✅ کودکی که مجبور شده در یک مهمانی طولانی شرکت کند و اجازه نداشته خودش تصمیم بگیرد، ممکن است هنگام برگشتن به خانه بهانه‌گیری کند.
✅ راهکار:
✔ برنامه غذایی و استراحت کودک را تنظیم کنید تا در شرایط مناسب جسمی و روحی باشد.
✔ در موقعیت‌های مختلف، به کودک اجازه دهید تا در برخی تصمیمات نقش داشته باشد. مثلاً هنگام خرید لباس بپرسید: “کدوم رنگ رو بیشتر دوست داری؟”
علائم و نشانه‌های لجبازی در کودکان
لجبازی در کودکان می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود. برخی از نشانه‌های رایج این رفتار شامل موارد زیر است:
۱. نافرمانی و مقاومت در برابر دستورات
🔹 کودک معمولاً در برابر درخواست‌های ساده والدین یا معلمان مقاومت می‌کند و حاضر نیست آن‌ها را انجام دهد.
🔹 حتی اگر بداند که انجام آن کار به نفع خودش است، باز هم مخالفت می‌کند.
📌 مثال:
✅ والدین از کودک می‌خواهند که اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند، اما او بی‌تفاوت رفتار می‌کند یا عمداً مخالفت می‌کند.
✅ معلم از کودک می‌خواهد که در کلاس بنشیند، اما او سر جایش نمی‌نشیند و بی‌توجهی می‌کند.
۲. اصرار بیش از حد روی خواسته‌های خود
🔹 کودک به‌طور مداوم روی خواسته‌هایش پافشاری می‌کند، حتی اگر منطقی نباشد.
🔹 معمولاً حاضر نیست راه‌حل جایگزین را بپذیرد.
📌 مثال:
✅ کودکی که اصرار دارد یک اسباب‌بازی خاص را بخرد و با هیچ توضیحی قانع نمی‌شود.
✅ کودکی که می‌خواهد حتماً لباس خاصی را بپوشد و در برابر هر پیشنهاد دیگری مقاومت نشان می‌دهد.
۳. واکنش‌های شدید عاطفی (قهر، گریه، فریاد زدن)
🔹 کودک وقتی با مخالفت یا محدودیت روبه‌رو می‌شود، به‌شدت واکنش نشان می‌دهد.
🔹 ممکن است بهانه‌گیری کند، گریه کند، فریاد بزند یا حتی وسایل را پرت کند.
📌 مثال:
✅ کودکی که در فروشگاه وقتی درخواستش رد می‌شود، روی زمین می‌نشیند و گریه می‌کند.
✅ کودکی که وقتی به او می‌گویند زمان تماشای تلویزیون تمام شده، با عصبانیت فریاد می‌زند.
۴. سرسختی و مخالفت با تغییرات
🔹 کودک معمولاً از تغییر در برنامه‌های روزمره یا شرایط جدید خوشش نمی‌آید.
🔹 ممکن است در برابر هر تغییری (مثلاً رفتن به مدرسه، تغییر غذا، عوض شدن اتاقش) مقاومت نشان دهد.
📌 مثال:
✅ کودکی که نمی‌خواهد به مهدکودک جدید برود و هر روز گریه و مخالفت می‌کند.
✅ کودکی که حاضر نیست غذای جدیدی را امتحان کند و فقط غذاهای تکراری می‌خورد.
۵. بحث کردن و چانه‌زنی زیاد
🔹 کودک دائماً درباره قوانین و محدودیت‌ها بحث می‌کند و سعی می‌کند نظر والدین را تغییر دهد.
🔹 ممکن است از استدلال‌های مختلف برای متقاعد کردن دیگران استفاده کند.
📌 مثال:
✅ وقتی والدین می‌گویند “الان وقت خواب است”، کودک شروع به بحث می‌کند که “فقط ۱۰ دقیقه بیشتر لطفاً!”
✅ وقتی والدین اجازه خرید یک خوراکی را نمی‌دهند، کودک سعی می‌کند آن‌ها را قانع کند که چرا باید آن را بخرند.
۶. مقابله‌جویی با والدین یا بزرگ‌ترها
🔹 کودک ممکن است در برابر دستورات یا قوانین والدین مقتدرش، مستقیماً مقابله کند و پاسخ‌های تند یا چالش‌برانگیز بدهد.
🔹 گاهی اوقات عمداً کارهایی را که منع شده است انجام می‌دهد.
📌 مثال:
✅ والدین می‌گویند “روی دیوار نقاشی نکن”، اما کودک عمداً این کار را انجام می‌دهد.
✅ وقتی به کودک می‌گویند “ساکت باش”، او بلندتر فریاد می‌زند.
۷. حساسیت زیاد و زود رنجی
🔹 کودک ممکن است نسبت به انتقاد، نه شنیدن یا هر نوع مخالفت، واکنش شدید نشان دهد.
🔹 زود عصبانی یا ناراحت می‌شود و ممکن است برای مدت طولانی قهر کند.
📌 مثال:
✅ وقتی والدین اجازه انجام یک کار را نمی‌دهند، کودک قهر می‌کند و مدت‌ها صحبت نمی‌کند.
✅ اگر کسی به او بگوید “این کار را اشتباه انجام دادی”، به‌شدت ناراحت می‌شود.
۸. داشتن رفتارهای تکرارشونده و اصرار بر روش‌های خاص
🔹 برخی کودکان لجباز، روی انجام کارها به شیوه خاص خودشان پافشاری می‌کنند.
🔹 ممکن است فقط یک راه مشخص را برای انجام کارها قبول داشته باشند و در برابر روش‌های دیگر مقاومت کنند.
📌 مثال:
✅ کودکی که فقط با یک لیوان خاص آب می‌خورد و حاضر نیست از لیوان دیگری استفاده کند.
✅ کودکی که هر روز اصرار دارد با یک مسیر خاص به مدرسه برود و اگر مسیر تغییر کند، ناراحت می‌شود.
۹. نافرمانی‌های پنهانی
🔹 گاهی کودکان لجباز وقتی با محدودیت روبه‌رو می‌شوند، پنهانی قوانین را زیر پا می‌گذارند.
🔹 ممکن است به‌ظاهر قبول کنند، اما در عمل کار خودشان را انجام دهند.
📌 مثال:
✅ مادری به کودک می‌گوید “بعد از بازی، تلویزیون را خاموش کن”، اما او تا زمانی که مادرش بیاید، تماشا را ادامه می‌دهد.
✅ کودکی که در حضور بزرگ‌ترها رفتار خوبی دارد، اما وقتی تنهاست، کارهای ممنوعه را انجام می‌دهد.
۱۰. تلاش برای کنترل دیگران
🔹 برخی کودکان لجباز سعی می‌کنند دیگران را کنترل کنند و بر شرایط مسلط باشند.
🔹 ممکن است در بازی‌های گروهی بخواهند همیشه نقش اصلی را داشته باشند.
📌 مثال:
✅ کودکی که در بازی با دوستانش همیشه می‌خواهد رئیس باشد و اگر کسی قبول نکند، قهر می‌کند.
✅ کودکی که اصرار دارد همیشه خودش تصمیم بگیرد چه چیزی تماشا کنند یا چه غذایی بخورند.
سن لجبازی در کودکان
در کل، لجبازی کودکان از 1-3 سالگی شروع می‌شود و در 2-3 سالگی به اوج خود می‌رسد. این زمانی است که کودک ویژگی لجبازی را در خود کشف کرده و آن را تقویت می‌کند. در این دوره، کودک متوجه می‌شود که رفتارهای مختلف او منجر به واکنش‌های مختلف از سوی والدین و دیگران می‌شود.
اگر این وضعیت تا دوره دبستان ادامه یابد و کودک لجبازی را به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به خواسته‌های خود استفاده کند، این موضوع جای نگرانی دارد و نیاز به توجه ویژه و اقداماتی از سوی پدر و مادر برای کنترل آن میباشد.
راه‌های کنترل و برخورد با لجبازی کودکان
لجبازی در کودکان یکی از رفتارهای طبیعی در فرایند رشد آن‌هاست. با این حال، والدین باید روش‌هایی موثر برای مدیریت این رفتار داشته باشند تا از تاثیرات منفی آن بر روابط و تربیت کودک جلوگیری کنند. در ادامه، به برخی از راه‌های کنترل و برخورد با لجبازی کودکان اشاره می‌کنیم:
۱. حفظ آرامش و خونسردی هنگام لجبازی در کودکان
🔹 یکی از مهم‌ترین اصول هنگام برخورد با لجبازی کودک، حفظ آرامش است. وقتی کودک لجبازی می‌کند، والدین باید از عصبانیت و واکنش‌های شدید خودداری کنند، زیرا عصبانیت ممکن است باعث تشدید رفتار لجبازانه شود.
🔹 در عوض، والدین باید با صبر و حوصله به کودک پاسخ دهند و در صورت لزوم از تنفس عمیق یا کمی فاصله گرفتن استفاده کنند تا بتوانند آرامش خود را حفظ کنند.
📌 مثال:
✅ اگر کودک با مخالفت شدید به دستورات شما پاسخ می‌دهد، به آرامی به او بگویید: “می‌فهمم که ناراحتی، اما باید این کار را انجام دهی.”
۲. دادن حق انتخاب به کودک برای کاهش لجبازی
🔹 یکی از روش‌های موثر برای کاهش لجبازی، دادن حق انتخاب به کودک است. این کار باعث می‌شود کودک احساس کند که کنترل بیشتری روی زندگی خود دارد و می‌تواند تصمیماتش را خودش بگیرد.
🔹 البته این انتخاب‌ها باید محدود و مرتبط با شرایط باشند.
📌 مثال:
✅ به جای اینکه بگویید: “لباس قرمز بپوش”، می‌توانید بگویید: “کدوم لباس رو می‌خواهی بپوشی؟ قرمز یا آبی؟”
۳. تعیین و پیروی از قوانین ثابت و منسجم در مقابل لجبازی کودکان
🔹 کودکان باید از ابتدا بدانند که قوانین مشخص و ثابت وجود دارد که نباید نقض شوند. زمانی که قوانینی ثابت و منسجم برقرار باشد، کودک بهتر می‌تواند از آن‌ها پیروی کند.
🔹 البته باید اطمینان حاصل کرد که قوانین منطقی و درک‌پذیر برای کودک باشند.
📌 مثال:
✅ “زمان تماشای تلویزیون بعد از شام تمام می‌شود” یا “باید اول غذا بخوری، سپس می‌توانی بازی کنی”.
۴. استفاده از تشویق و تحسین برای رفتارهای مثبت در مواجهه با لجبازی کودکان
🔹 زمانی که کودک رفتار مناسبی از خود نشان می‌دهد یا به دستورات والدین گوش می‌دهد، باید تشویق و تحسین شود. این کار باعث تقویت رفتارهای مثبت و کاهش لجبازی می‌شود.
🔹 تشویق‌ها می‌توانند شامل کلمات مثبت، نشان دادن محبت یا حتی پاداش‌های کوچک مانند بازی یا خوراکی باشد.
📌 مثال:
✅ وقتی کودک بدون لجبازی از دستورات شما پیروی می‌کند، به او بگویید: “خیلی خوب رفتار کردی که امروز به موقع آماده شدی. من خیلی خوشحال شدم.”
۵. شفافیت و توضیح دادن دلایل
🔹 وقتی به کودک می‌گویید کاری را انجام دهد، سعی کنید دلایل منطقی پشت آن را توضیح دهید تا کودک بتواند بهتر درک کند که چرا این کار ضروری است.
🔹 این کار باعث می‌شود کودک احساس کند که قوانین نه به‌خاطر سخت‌گیری، بلکه برای خیر و مصلحت او وضع شده‌اند.
📌 مثال:
✅ به جای گفتن “باید دستت را بشویی”، بگویید: “دستت کثیف است و ممکن است مریض شوی، بنابراین باید دستت را بشویی.”
۶. استفاده از پیام‌های مثبت و تشویقی به جای دستورهای منفی برای کاهش لجبازی کودک
🔹 از استفاده زیاد از کلمات منفی مانند “نه” یا “نباید” خودداری کنید. به‌جای آن، با استفاده از پیام‌های مثبت، کودک را به سمت رفتار مطلوب هدایت کنید.
🔹 این روش نه‌تنها لجبازی را کاهش می‌دهد، بلکه به کودک کمک می‌کند تا رفتارهای مثبت را بیشتر یاد بگیرد.
📌 مثال:
✅ به جای گفتن “نرو بیرون!”، بگویید: “لطفاً داخل بمان و بازی کن.”
۷. تسلیم نشدن و حفظ اصول
🔹 در صورتی که کودک شروع به لجبازی و اعتراض کند، والدین باید در برابر خواسته‌های کودک ایستادگی کنند. اگر کودک ببیند که والدین تسلیم می‌شوند، رفتار لجبازانه‌اش ممکن است بیشتر شود.
🔹 باید پای تصمیمات خود بایستید و اگر لازم است، عواقب مشخص برای رفتار لجبازانه تعیین کنید.
📌 مثال:
✅ اگر کودک به شما می‌گوید: “من این کار را نمی‌کنم!”، شما باید پاسخ دهید: “این وظیفه است و باید انجام شود، در غیر این صورت نمی‌توانی پس از آن بازی کنی.”
۸. ایجاد فضایی برای ابراز احساسات
🔹 گاهی اوقات لجبازی کودک ناشی از ناتوانی در بیان احساسات است. ایجاد فضایی امن برای کودک تا احساسات خود را بیان کند می‌تواند کمک‌کننده باشد.
🔹 از کودک بپرسید که چرا ناراحت است و به احساسات او گوش دهید.
📌 مثال:
✅ “آیا چیزی ناراحتت کرده؟ دوست داری درباره‌اش صحبت کنیم؟”
۹. تنظیم توقعات و انتظارات متناسب با سن کودک
🔹 هر چه کودک بزرگ‌تر می‌شود، انتظارات شما از او باید تغییر کند. برای مثال، از کودکان کوچک نباید توقع داشت که به‌طور کامل مسئولیت‌هایی مانند نظافت اتاق یا انجام تکالیف را انجام دهند.
🔹 انتظارات باید متناسب با سن، توانایی‌ها و وضعیت روانی کودک باشد.
📌 مثال:
✅ برای کودک ۳ ساله، نمی‌توان از او انتظار داشت که تمام اتاقش را مرتب کند، اما از او می‌توان خواست که اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند.
۱۰. استفاده از الگوی مناسب برای مدیریت لجبازی کودک
🔹 کودک بیشتر از آنکه از کلمات شما بیاموزد، از رفتار شما تقلید می‌کند. بنابراین، والدین باید خودشان نیز در رفتار و تصمیمات خود انعطاف‌پذیر و منطقی باشند.
🔹 اگر شما رفتار خوبی از خود نشان دهید، کودک نیز آن را یاد می‌گیرد.
📌 مثال:
✅ اگر می‌خواهید کودک خود را به همکاری تشویق کنید، باید خودتان نیز در انجام کارهای خانه یا مسئولیت‌های خانوادگی با او همکاری کنید.
جمع‌بندی
لجبازی در کودکان یک رفتار طبیعی است که با روش‌های درست و صبرآمیز می‌توان آن را مدیریت کرد. کلید موفقیت در برخورد با لجبازی کودک، حفظ آرامش، تعیین قوانین ثابت، دادن حق انتخاب، تشویق رفتارهای مثبت و الگوی مناسب بودن است.
تهیه شده توسط تیم تولید محتوای فیکولند
منبع: ویکی‌پدیا
